Door Astrid Dutré en Sophie Slits, Senior Estate Planners bij Nagelmackers
Hoe kunt u ervoor zorgen dat uw partner financieel en juridisch beschermd is in geval van overlijden?
De juridische keuze voor een samenlevingsvorm heeft belangrijke juridische en fiscale gevolgen tijdens het leven van het koppel en ook bij het overlijden van een van de twee.
Wat zijn de belangrijkste aandachtspunten?
- De wettelijke vererving van het vermogen van de partners
- Vermogensplanning
De wettelijke vererving van het vermogen van de partners
Maakt u geen testament op, dan bepaalt de wetgever wie uw erfgenamen zijn en waarop ze elk recht hebben.
We spreken ook wel over de wettelijke devolutie en richten ons in het bijzonder op de toepasselijke regels voor de partner.
De langstlevende echtgenoot heeft een speciaal statuut omdat hij of zij altijd erft, ongeacht de personen met wie hij of zij tot de nalatenschap komt.
Als er kinderen zijn, erft de langstlevende altijd het vruchtgebruik van de nalatenschap en de kinderen de blote eigendom.
Zijn er geen kinderen, dan erft de langstlevende echtgenoot – ongeacht het gekozen huwelijksvermogensstelsel de volle eigendom van het gemeenschappelijk of onverdeeld vermogen dat samen werd opgebouwd. De langstlevende echtgenoot erft het vruchtgebruik op de eigen goederen van de overledene. De andere erfgenamen (broers, zusters, moeder, vader) erven de blote eigendom.
Komt de langstlevende echtgenoot echter samen met erg verre familieleden tot de nalatenschap (nonkels, tantes, neven en nichten), dan erft de langstlevende echtgenoot de gehele nalatenschap in volle eigendom.
En hoe zit het met samenwonenden?
Laat ons beginnen met de wettelijke samenwoners, zij dus die een verklaring afgelegd hebben voor de ambtenaar van de burgerlijke stand.
De wettelijk samenwonende partner erft slechts het vruchtgebruik van de gezinswoning en de inboedel. De overige wettige erfgenamen, zoals uw kinderen, verkrijgen dus de blote eigendom van uw gezinswoning en de volle eigendom van de overige goederen.
Dat wettelijke erfrecht is dus vrij beperkt. Bovendien is de wettelijk samenwonende geen reservataire erfgenaam. Het erfrecht op de gezinswoning is dus onzeker omdat het bij testament kan worden ontnomen. De langstlevende echtgenoot heeft daarentegen meer zekerheid over zijn erfrechten, aangezien hij een reservatair erfgenaam is.
Ten slotte zijn er de feitelijk samenwonenden, d.w.z. degenen die op hetzelfde adres wonen. Als u feitelijk samenwoont, erft u wettelijk niets van uw partner.
Wil men in deze situaties als samenwoner erfrechten toekennen aan elkaar, dan moeten er maatregelen worden genomen. Zo kan men elk een testament opmaken.
Meer dan ooit is het duidelijk dat het erfrecht van onze partner heel erg kan verschillen naargelang het gekozen statuut. De aanwezigheid van gemeenschappelijke kinderen of kinderen uit een vorige relatie heeft ook een impact op wat onze partner erft.
Successieplanning
In de praktijk willen sommige partners verder gaan dan de wet voorschrijft. Ze willen zichzelf extra garanties toebedelen ter bescherming. Daar hebben ze vaak goede redenen voor. Denk bijvoorbeeld aan een koppel zonder kinderen, of omdat een koppel meent dat de kinderen nog te jong of onvolwassen zijn om betrokken te worden in een vermogensplanning.
In dat geval spreken we over een horizontale planning, een successieplanning tussen partners dus.
Partners richten zich in eerste instantie tot elkaar en er wordt nog niet gedacht aan een overdracht naar de volgende generatie.
Op welke planningsinstrumenten kunnen partners een beroep doen?
- Het huwelijkscontract
In geval van een huwelijk is het van belang het huwelijksvermogensstelsel te analyseren en, indien er een huwelijkscontract is, welke clausules inzake vermogensverdeling tussen de echtgenoten zijn overeengekomen.
Bent u gehuwd of gaat u trouwen, dan zet u met uw huwelijkscontract en het door u gekozen huwelijksstelsel al een belangrijke stap in uw horizontale planning.
We denken daarbij bijvoorbeeld aan de toevoeging van het keuzebeding van het gemeenschappelijk vermogens voor koppels gehuwd onder een gemeenschapsstelsel. Voor paren die onder het stelsel van scheiding van goederen zijn gehuwd, kan dit keuzebeding van toepassing zijn indien zij onderling een intern gemeenschappelijk vermogen hebben gecreëerd.
Door een keuzebeding, zal de langstlevende echtgenoot bij het overlijden van zijn of haar echtgenoot kunnen kiezen tussen verschillende mogelijkheden om het gemeenschappelijk vermogen aan hem/haar te laten toekomen. Deze keuze hangt af van zijn of haar wensen op dat moment en heeft een eigen fiscaal prijskaartje.
- De schenking
De schenking is mogelijk voor de verschillende samenlevingsvormen.
De schenking tussen echtgenoten is natuurlijk een zeer praktische tool. Schenkingen tussen echtgenoten buiten een huwelijkscontract om kunnen altijd worden herroepen. Dat is belangrijk mocht het huwelijk ooit op een echtscheiding uitlopen.
Voor samenwonenden (wettelijk of feitelijk) is de situatie anders. De schenking is onherroepelijk. Gegeven is gegeven.
Aan de schenking kan ook een conventioneel beding van terugkeer worden gekoppeld, waardoor de geschonken goederen vrij van erfbelasting terugkeren naar de schenker indien de begiftigde voor hem zou komen te overlijden.
Een schenking tussen echtgenoten is enkel mogelijk voor eigen goederen. Goederen die tot de huwgemeenschap behoren, kunnen niet aan elkaar geschonken worden.
Bij een schenking moet rekening worden gehouden met de reserve van de kinderen. Het aandeel waarover men altijd vrij kan beschikken, en dat dus aan de partner wordt geschonken, bedraagt de helft van het vermogen.
- Het testament
Een testament is een akte waarbij wordt bepaald aan wie een deel van de nalatenschap zal toekomen op het moment van overlijden.
Het is dan mogelijk om vandaag te beslissen wat er na het overlijden met de nalatenschap zal gebeuren.
Het opstellen van een testament kan nuttig of zelfs noodzakelijk zijn wanneer partners zich optimaal willen beschermen of bij hun overlijden iets willen toekennen.
Bij een huwelijk zonder kinderen erft de langstlevende echtgeno(o)t(e) mogelijk samen met andere erfgenamen zoals de ouders, broers en zussen Soms is dat niet wenselijk. In een dergelijk geval kan bij testament worden afgeweken van de wettelijke devolutie. Aangezien de ouders niet langer reservatair beschermd zijn, kan alles aan de langstlevende partner nagelaten worden.
Feitelijk samenwonenden erven niet automatisch van elkaar en wettelijk samenwonenden hebben slechts een beperkt erfrecht (vruchtgebruik van de woning). Daarom kan het nuttig zijn om elkaar door middel van een testament te bevoordelen.
Een testament wordt pas van kracht bij overlijden en heeft het voordeel dat het altijd kan worden herroepen.
Men mag echter nooit de reserve van de kinderen uit het oog verliezen, die overeenkomt met de helft van het vermogen van de overleden ouder.
- Het beding van aanwas
Het beding van aanwas is een contract waarin twee partijen bedingen dat bepaalde goederen bij het overlijden van de ene partij zullen aanwassen bij de goederen van de andere.
Doordat het om een kanscontract gaat, is er op de aanwas van roerende goederen geen erf- of schenkbelasting verschuldigd. Die planningstechniek wordt door de fiscus echter in de gaten gehouden. Elk gewest geeft immers zijn eigen voorwaarden gesteld. Daarom is het des te belangrijker om in dit verband contact op te nemen met een juridisch adviseur of notaris.
- Levensverzekering – Begunstigingsclausules
Bij het afsluiten van een levensverzekering kunt u ook aanduiden wie de begunstigde van het kapitaal zal zijn bij uw overlijden. Duidt u niemand aan, dan zal het kapitaal standaard uitgekeerd worden aan uw nalatenschap.
Met een levensverzekering kunt u wie u dierbaar is als begunstigde aanwijzen.
Het is echter belangrijk om van tijd tot tijd te controleren of deze begunstigden nog steeds de mensen zijn aan wie u het overlijdenskapitaal wilt toekennen.
Zolang de begunstiging van de levensverzekering niet uitdrukkelijk aanvaard is door de begiftigde, kunt u de namen van de begunstigden bij leven nog steeds aanpassen.
Afhankelijk van de structuur en het statuut van de begunstigde, kunnen er verschillen zijn op het vlak van de te betalen erfbelasting, alsook op het vlak van de verdeling van het overlijdenskapitaal.
Het is noodzakelijk regelmatig de balans op te maken en uw bankier of verzekeraar om informatie te vragen.
Deze publicatie dient uitsluitend ter informatie en is niet bindend voor de bank. Ze houdt geen rekening met uw persoonlijke situatie en kan daarom nooit worden beschouwd als juridisch of fiscaal advies of als advies inzake financiële planning. Gezien de complexiteit van bepaalde transacties en de civiele en fiscale gevolgen ervan, raden wij u ten zeerste aan uw notaris of persoonlijke adviseur te raadplegen. Deze brochure is gebaseerd op de wetgeving die van kracht is in januari 2023
