@Wikipedia
Doorheen de geschiedenis hebben economen telkens in hun specifieke tijdperk fenomenen beschreven, verklaringen gegeven en daaruit theorieën afgeleid. Soms werden die theorieën herzien naar aanleiding van gebeurtenissen die zich later hebben voorgedaan. Om de economie en de financiën beter te begrijpen of gewoon om het geheugen op te frissen, nemen we u mee op enkele korte trips in het land van de grote economen. Met toelichting door Etienne de Callataÿ, Gastdocent aan de Universiteit van Namen en Voorzitter van Orcadia Asset Management, nemen we u mee op reis met Joseph Schumpeter. Hierna volgt een korte synthese van zijn ideeën.
Welke zijn zijn belangrijkste theorieën?
De Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter werd geboren in 1883. Hij stierf als genaturaliseerde Amerikaan in 1950 in de Verenigde Staten. Schumpeter kan als econoom niet in een bepaald vakje worden gestopt. Hij sluit niet aan bij de theorieën van Keynes, maar ook niet bij die van de neoklassieke economie. Hij heeft theorieën ontwikkeld die gebaseerd zijn op de economische evolutie en veranderingen. Sommigen noemen hem onomwonden een “non-conformistische” econoom. Als vurig voorstander van ondernemerschap ontwikkelt hij de theorie van de creatieve destructie.
Volgens Schumpeter zijn innovatie en technische vooruitgang de drijvende krachten achter de economische vooruitgang. Met de technologie die alsmaar evolueert, zijn hele takken van de economie gedoemd te verdwijnen en te worden vervangen door nieuwe ontwikkelingsopportuniteiten. Schumpeter stelt dat de innovaties in groepen, in clusters komen. Wanneer een baanbrekende innovatie verschijnt (internet, digitalisering, biotechnologie, …) wordt ze gevolgd door een resem andere daarmee verbonden uitvindingen. Er worden dan nieuwe industriële cycli in gang gezet die leiden tot een stijging van de vraag naar arbeid. Maar die innovaties verjagen ondernemingen die niet mee kunnen, overbodig zijn geworden en dus moeten sluiten en hun mensen aan de deur moeten zetten. Dit leidt tot een vernietiging van arbeid in die takken van de economie die onder druk komen te staan door de innovaties. In deze theorie staat de ondernemer in het centrum van het kapitalistische systeem. Door zijn nieuwe technieken doorbreekt hij de stationaire toestand van de economie. Deze innovaties moeten echter de weerstanden overwinnen om te kunnen bloeien. Groei wordt dus opgevat als een eeuwigdurende beweging van creatie, vernietiging en herstructurering.
Die innovaties leiden echter dikwijls tot de creatie van monopolistische situaties die door Schumpeter niet verguisd worden. Volgens hem zijn die monopolies, die voortvloeien uit vernieuwing, nodig voor de goede gang van zaken in de economie. Innovaties hebben trouwens positieve neveneffecten, want ze stralen uit op de economie in het algemeen. Bovendien blijven die monopolies niet bestaan, want door de concurrentie worden nieuwigheden banaal.
Als er één zin is die we moeten onthouden om de econoom Schumpeter te kenmerken, zou het deze zijn: “Innovatie is tegelijk bron van groei en crisisfactor: dat is creatieve destructie.“.
Wat rest nog vandaag van de erfenis van Joseph Schumpeter?
Schumpeter heeft ons heel wat lessen geleerd. De eerste is om niet halsstarrig vast te houden aan een onderneming die in moeilijkheden zit en de verandering van het economische landschap te aanvaarden. De vele inspanningen om de staalindustrie te behouden met forse injecties van overheidsgeld in plaats van te investeren in een slimme omschakeling tonen aan in welke mate we niets geleerd hebben uit deze les. Vervolgens vestigt Schumpeter onze aandacht vandaag op het feit dat we moeten aanvaarden dat er economische cycli zijn. We zouden kunnen denken dat de centrale banken en de overheidsbegrotingen de conjunctuur moeten afvlakken, maar we moeten ook aanvaarden dat periodes van groei en inkrimping elkaar afwisselen, want innovaties komen met clusters. We mogen dus niet zomaar misbruik maken van beleidslijnen die streven naar economische stabiliteit. Schumpeter is ook zeer modern in zijn opvatting over disruptie. Dat onderscheidt hem van de klassieke economen. Vandaag zien we in welke mate hij gelijk had met meer bepaald de opkomst van de FinTechs die het evenwicht in de financiële sector hebben doen wankelen. Deze visionaire en non-conformistische econoom hamert er ook op dat de stijging van het welzijn in een maatschappij in de eerste plaats van de ondernemers komt, en niet van de Staat. Hij zet de ondernemer lijnrecht tegenover de manager en de rentenierende aandeelhouder. Een manager is een bestuurder die aan zijn carrière denkt. Een aandeelhouder denkt meer aan zijn inkomsten en durft nauwelijks risico’s nemen.
Schumpeter roept ons tot de orde: datgene wat ondernemers motiveert, is de zin voor creativiteit, eerder dan zoveel mogelijk geld verdienen. Vandaag stellen we trouwens vast dat de meeste FinTechs nog niet rendabel zijn. Schumpeter roept ondernemingen op te vernieuwen, maar vandaag zijn ondernemingen eerder bang om te innoveren. Monopoliesituaties vindt hij niet erg, voor zover ze andere ondernemingen niet verhinderen dit monopolie aan te vallen. Mocht hij nu nog leven, zou hij ongetwijfeld ontzet zijn als hij zou zien hoe vandaag de concurrentie wordt afgeremd door de verdediging van de intellectuele eigendom, door de regels die de dominante actoren moeilijk te bestrijden maken. Deze denker pleit voor een multidisciplinaire en allesomvattende visie op de economie. Hij had voorspeld dat de kapitaalconcentratie zou leiden tot de oprichting van grote ondernemingen die gedomineerd worden door managers, niet-creatieve bureaucraten en dat er liggingsvoordelen zouden opduiken. Deze econoom buiten categorie waarschuwt ons: het kapitalisme dreigt te verdwijnen en het is de ondernemingsgeest die het kan redden.
Wat is keynesianisme en wat is monetarisme?
En onze reeks beroemde economen:
Welke zijn de theorieën van Adam Smith?
Welke zijn de theorieën van David Ricardo?
Welke zijn de theorieën van Thomas Malthus?
Welke zijn de theorieën van John Maynard Keynes?
Welke zijn de theorieën van Milton Friedman?
